kanker

kanker: 10 praktische tips & nuttige informatie

Wat is kanker

Kanker is een verzamelnaam voor een ziekte die op verschillende plaatsen in het lichaam kan ontstaan. Het gemeenschappelijke kenmerk van kanker is een zogenaamde ongeremde celdeling. Kankercellen ontstaan uit een groep cellen die zich extreem deelt en groeit. De mechanismen die de celdeling reguleren, zijn verstoord. Bij deze ongeregelde groei vormt zich een gezwel, de tumor. De tumor kan goedaardig of kwaadaardig zijn.

Een kwaadaardige tumor kan het normale weefsel in zijn omgeving binnendringen en beschadigen of zich verspreiden via het bloed of de lymfeklieren naar ander plaatsen in het lichaam. De kwaadaardige tumoren worden kanker genoemd.

Goedaardige tumoren groeien over het algemeen langzaam. Ze kunnen zich niet uit hun oorspronkelijke omgeving losrukken en ze groeien er niet in door zoals bij de kwaadaardige tumoren. Goedaardige tumoren zijn abnormaal, maar doorgaans niet gevaarlijk. Een uitzondering hierop is een goedaardige hersentumor. Een hersentumor kan het omliggend hersenweefsel platdrukken waardoor een levensbedreigende situatie ontstaat. Een goedaardige tumor is geen kanker.

Of een gezwel goedaardig of kwaadaardig is, wordt vastgesteld aan de hand van weefselonderzoek in het laboratorium van de anatoom-patholoog. Het weefselonderzoek geeft 100% zekerheid. Het is nog niet aangetoond dat een oorspronkelijk goedaardige tumor na verloop van tijd kan transformeren in een kwaadaardige tumor.

Behandelingsvormen

Er zijn verschillende behandelingen gericht op de aanpak van kanker. Meestal gebruikt men er een combinatie van therapieën voor. Voor het succes is de soort kanker en het stadium bij ontdekking belangrijk. Tegenwoordig overleeft de helft van de patiënten de ziekte. Er wordt door artsen een onderscheid in verschillende behandelingen gemaakt.

Curatieve behandeling

De curatieve behandeling is er op gericht de patiënt te genezen.

Adjuvante behandeling

Een adjuvante behandeling volgt na een andere behandeling, bijvoorbeeld een operatie. Het kan bestaan uit chemotherapie of radiotherapie om eventuele (nog niet waarneembare) uitzaaiingen te bestrijden. De behandeling is gericht op een beter eindresultaat en is daarmee in feite samen met de eerste behandeling een curatieve behandeling.

Neo-adjuvante behandeling

De neo-adjuvante behandeling is een behandeling die voor de belangrijkste behandeling wordt gedaan. Het kan bijvoorbeeld een bestraling zijn om een tumor te verkleinen voordat deze operatief wordt verwijderd.

Radicale behandeling

Wanneer de artsen spreken over een radicale behandeling, dan bedoelen ze een behandeling dat als doel heeft de tumor zo lang mogelijk rustig blijft zonder dat er kans is op genezing.

Palliatieve behandeling

De palliatieve behandeling is vooral gericht op het remmen van de ziekte of het verminderen van de klachten als genezing niet meer tot de mogelijkheden behoort.

Chemotherapie

Chemotherapie is het gebruik van medicijnen die de celdeling remmen. Men noemt deze medicijnen cytostatica. Er zijn verschillende soorten chemotherapie en meestal bestaat de behandeling uit een combinatie van verschillende cytostatica. Ze kunnen worden toegediend via een tablet, infuus of injectie. Meestal worden ze toegediend gedurende een aantal uren of dagen volgens een vastgesteld schema. Soms kan dat met een bezoek aan het ziekenhuis gebeuren, en soms is een ziekenhuisopname nodig. Tussen de behandelingen door worden rustperiodes ingelast. Meestal duren de rustperiodes een aantal weken. Een schema met ingelaste rustperiodes heet een cytostaticakuur. Het wordt meerdere keren herhaald. Na een aantal kuren wordt onderzoek gedaan naar het resultaat van de behandeling.

Chemotherapie kan onderdeel zijn van een genezende behandeling, bijvoorbeeld na een operatie. Men noemt dit een adjuvante behandeling. Wanneer de chemotherapie wordt ingezet om te bekijken of na een aantal kuren een operatie mogelijk is, wordt gesproken van een neo-adjuvante behandeling. Soms is chemotherapie voldoende om bepaalde vormen van kanker te bestrijden. Wanneer de chemotherapie dient om de patiënt louter van de klachten af te helpen of te verminderen, noemt men het een palliatieve behandeling.

De medicijnen tasten naast de kankercellen ook de gezonde cellen aan. Daarom kunnen er onaangename bijwerkingen optreden. De aard en de ernst van de bijwerkingen hangt af van de gebruikte medicijnen en de hoogte van de dosering. Veelvoorkomende bijwerkingen zijn haaruitval, misselijkheid en braken, darmstoornissen en een verhoogde kans op infecties en vermoeidheid.

Sommige bijwerkingen (zoals braken en misselijkheid) kunnen met andere medicijnen worden bestreden. De bijwerkingen verdwijnen geleidelijk nadat de chemotherapie is beëindigd. Vermoeidheid is een klacht die meestal wat langere tijd aanhoudt.

Hormoontherapie

Kankercellen kunnen onder invloed van hormonen groeien. Het lichaam maakt zelf hormonen aan. Hormoonbehandelingen kunnen de productie van de hormonen beperken of de invloed verminderen. Ze geven hormoonsignalen af. Hiermee kan de groei van de tumor afnemen en de tumor kleiner worden.

Een tumor in de borsten of baarmoederslijmvlies kan behandeld worden met hormonale therapie, omdat de groei van kankercellen hier vaak afhankelijk is van de aanwezigheid van geslachtshormonen. De behandeling richt zich op de geslachtshormonen. Zolang deze er zijn, kunnen de kankercellen zich delen en de tumor blijft groeien.

Prostaatkanker kan eventueel ook behandeld worden met hormonale therapie. Mannelijke geslachtshormonen (testeron) kunnen de groei van de kankercellen bevorderen. Het succes is afhankelijk van de aanwezigheid van hormoonreceptoren. Dat zijn de ontvangers van hormoonsignalen. Bij borstkanker, baarmoederkanker en prostaatkanker is de kans op die aanwezigheid het grootst, namelijk ongeveer vijftig procent. De hormoonbehandeling wordt in tabletten en/of injecties toegediend.

Een hormoonbehandeling kan maanden of jaren duren. Soms zijn verschillende hormoonbehandelingen nodig tot er een gevonden wordt die aanslaat.

Hormoonbehandelingen kunnen ingrijpende bijwerkingen hebben. Vrouwen met borstkanker vertonen overgangsverschijnselen. Bij mannen verdwijnt met het verdwijnen van de geslachtshormonen ook het libido (seksuele opwinding).

Onderzoek voor diagnose

Voordat de diagnose kanker wordt gesteld, zijn daar veel onderzoeken aan vooraf gegaan. De onderzoeken zijn ook nodig op de exacte plaats en de soort kanker te diagnosticeren. Wanneer de diagnose kanker is gesteld, zijn de onderzoeken vaak nog niet klaar. Er kunnen verschillende onderzoeken worden gedaan.

CT-scan

CT is de afkorting voor Computer Tomogram. Je vindt het apparaat op de afdeling Radiologie van het ziekenhuis. De patiënt schuift op een tafel door het apparaat die met röntgenstraling en een computer doorsnedefoto’s maakt van het lichaam.

MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging)

De MRI-scanner is een medisch apparaat dat zorgt voor een beeldvorming van het binnenste van het lichaam. Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van een magneetveld, radiogolven en een computer. Met deze techniek worden dwars- en lengtedoorsneden van het lichaam zichtbaar. De patiënt ligt in een soort koker. Voor sommigen wordt het onderzoek als benauwend ervaren. Omdat het veel lawaai maakt, krijgt de patiënt oordopjes in. Er is contact met de laborant via een intercom.

Echografie

Geluidsgolven maken organen en weefsels zichtbaar op een beeldscherm. De patiënt ligt daarbij op een onderzoeksbank. Op de huid wordt een gelei aangebracht. De onderzoeker beweegt met een klein apparaatje over de huid. Het apparaat zendt de golven uit naar het beeldscherm. De afbeeldingen op het scherm kunnen worden afgedrukt.

Bioptie/punctie

Meestal is voor het vaststellen van kanker weefsel- of celonderzoek nodig. Het weefsel kan worden weggehaald tijdens een (kijk-)operatie, scopie (slangetje met camera), echografie of via de huid. Voor welke manier wordt gekozen, hangt af van de afwijking. Het weefsel wordt in een laboratorium onderzocht, daarom moet de patiënt (en de arts) soms één of twee weken op de uitslag wachten.

Skeletscintigrafie

Een skeletscintigrafie is een onderzoek die uitzaaiingen in de botten zichtbaar maakt door toediening van een radioactieve stof in een ader van de arm. Op die manier neemt het skelet radioactieve stof in zich op. Er kunnen vervolgens foto’s van worden gemaakt.

PET-scan (Positron Emissie Tomografie)

De PET-scan wordt ingezet om eventuele uitzaaiingen op te sporen. Het medisch apparaat maakt het mogelijk kankercellen via stofwisselingsprocessen in beeld te brengen, omdat de meeste kankercellen een verhoogde stofwisseling hebben. Aan de radioactieve stof worden suikermoleculen gekoppeld waarmee de kankercellen zichtbaar kunnen worden gemaakt. Een PET-scan is alleen in enkele gespecialiseerde centra mogelijk.

Oorzaken van kanker

Kanker staat op de tweede plaats van belangrijkste doodsoorzaken in Nederland. (Hart- en vaatziekten staan op nummer één.) De ziekte overkomt jaarlijks ongeveer 70.000 mensen. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de mogelijke oorzaken van kanker. Daarbij is aangetoond dat bij meer dan de helft van de mensen die aan kanker overlijdt, een ongezonde levensstijl een rol heeft gespeeld bij het ontstaan van de ziekte.

Eén op de drie Nederlanders krijgt in zijn of haar leven te maken met kanker. Er zijn meer dan honderd soorten kanker en sommige komen vaker voor dan andere. Soms komt één bepaalde kankersoort veelvuldig voor in een familie, maar dat wil nog niet zeggen dat het erfelijk bepaald is. Het is wel zo dat iemand aanleg kan hebben een bepaalde vorm van kanker te ontwikkelen, bijvoorbeeld door een verandering in de DNA bij de geboorte. Het betreft 5% van alle mensen met kanker.

Een ongezonde leefstijl is de belangrijkste oorzaak voor het ontwikkelen van kanker. Je kunt zelf veel doen om de risico’s te beperken door bijvoorbeeld te stoppen met roken, gezonde voeding te nemen, matig te drinken, voldoende lichaamsbeweging te nemen en niet te langdurig te zonnen. Het werken met kankerverwekkende stoffen als asbest zorgt voor een omstandigheid die ook kankerbevorderend is. Je helemaal strikt aan deze regels houden, is overigens geen garantie om geen kanker te krijgen. Er zijn mensen die altijd gezond hebben geleefd, die toch kanker hebben gekregen.

Operatie van kanker

Wanneer wordt besloten één of meerdere tumoren operatief te verwijderen, zal niet alleen het zieke orgaan of weefsel of een deel daarvan worden verwijderd. De chirurg zal ruim opereren, dat wil zeggen dat er ook schijnbaar gezond weefsel wordt weggenomen. Hiermee vergroot de chirurg de kans dat ook daadwerkelijke alle kankercellen worden verwijderd. Je kunt de uitlopers niet zien met het blote oog. Er worden ook de nabijgelegen lymfeklieren verwijderd om te onderzoeken of zich hier kankercellen of uitzaaiingen bevinden. Dit weefsel wordt onderzocht in het laboratorium. De uitslag geeft informatie over het stadium van de ziekte en is medebepalend voor de verdere behandeling.

Een operatie kan ook worden uitgevoerd om ziek weefsel te onderzoeken. Men noemt dat een diagnostische operatie. Wanneer het een operatie betreft voor genezing heet het een curatieve operatie. Wanneer de operatie uitsluitend bedoeld is om klachten te verhelpen of te verminderen ondanks dat genezing niet meer tot de mogelijkheid behoort, noemt men het een palliatieve operatie.

De curatieve behandeling wordt bijna altijd in combinatie gedaan met andere behandelingen zoals bestraling of chemotherapie.

Overige behandelingen

Het operatief verwijderen van de tumor, chemokuren, hormoonbehandelingen en bestraling zijn bekende behandelingen tegen kanker. Er zijn echter ook andere behandelingen die kunnen worden ingezet in de strijd tegen kankercellen.

Hyperthermie

Hyperthermie is een behandeling waarbij het kwaadaardige gezwel wordt verwarmd met microgolven tot een temperatuur van 40 tot 45 graden Celsius. Een deel van de kankercellen gaat dood en ander worden door de warmte gevoeliger voor andere behandelingen. Hyperthermie word vaak opgevolgd door bestraling (radiotherapie). Bij tumoren die niet dieper dan vier centimeter onder de huid zitten gebruikt men oppervlakkige hyperthermie en de dieper gelegen tumoren worden met diepe hyperthermie behandeld. Hyperthermie wordt toegepast bij baarmoederhalskanker, melanomen en uitzaaiingen in het littekengebied na een borstamputatie bij borstkanker.

Beenmerg- of stamceltransplantatie

Sommige patiënten hebben gezonde, goedwerkende (bloed-)stamcellen van een donor nodig om zelf weer voldoende bloedcellen aan te maken. Zo wordt bijvoorbeeld leukemie behandeld. Het is een intensieve behandeling die bestaat uit een combinatie van hooggedoseerde chemotherapie en bestraling en transplanteren. Er kunnen ernstige complicaties optreden en daarom is de speciale medische en verpleegkundige hulp van een gespecialiseerd ziekenhuis nodig.

Radionuclide therapie

Radionuclide therapie is een behandeling waarbij een radioactieve stof wordt ingespoten in een ader. Deze stof verzamelt zich in bepaalde delen van het lichaam of in bepaalde tumoren. Zo gebruikt met bijvoorbeeld radioactief jodium bij de behandeling van schildklierkanker.

Soorten kanker

Er zijn wel honderd verschillende soorten kanker. Sommige vormen van kanker komen meer voor dan andere. Hieronder volgt een beknopte lijst met voorbeelden.

Alvleesklierkanker

Het zijn vooral mensen boven de 60 jaar die ten prooi vallen van alvleesklierkanker. Er bestaan diverse vormen van alvleesklierkanker. Het komt evenveel voor bij mannen als vrouwen. Jaarlijks wordt bij 1350 mensen deze vorm van kanker vastgesteld.

Baarmoederkanker

Baarmoederkanker wordt jaarlijks bij 1600 vrouwen vastgesteld, voornamelijk in de leeftijdsgroep tussen 55 en 80 jaar.

Baarmoederhalskanker

Hoewel baarmoederkanker en baarmoederhalskanker allebei in de baarmoeder ontstaan, hebben zij een totaal verschillend ziekteverloop. Baarmoederhalskanker komt het meest voor bij vrouwen tussen de 30 en 50 jaar oud.

Borstkanker

Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Jaarlijks wordt bij 12.000 vrouwen borstkanker vastgesteld. Het kan ontstaan op alle plaatsen in de borst.

Borstvlieskanker

Borstvlieskanker (of longvlieskanker) ontstaat in het borstvlies. Het wordt jaarlijks bij 350 mensen vastgesteld en het merendeel is man.

Dikkedarmkanker

Dikkedarmkanker is een vorm van kanker die veel voorkomt. Het wordt jaarlijks bij 10.900 patiënten vastgesteld. Bij vrouwen komt deze vorm van kanker na borstkanker, het meeste voor. Bij één op de drie patiënten gaat het om kanker in de endeldarm.

Huidkanker

Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker, bij zowel mannen als vrouwen. Het wordt naar schatting bij niet minder dan 25.000 mensen per jaar vastgesteld. Huidkanker kent verschillende vormen, waaronder het melanoom. Hoewel niet alle huidafwijkingen kanker hoeven te zijn, kunnen enkele dat wel worden.

Leukemie

Leukemie is een ernstige aandoening die behoort tot de bloedkankergroep. In het bloed vormen zich teveel witte bloedcellen die uiteindelijk de rode bloedcellen verdringen. In sommige vormen van leukemie kunnen de abnormale witte bloedcellen geen infectieziekten meer bestrijden waardoor de patiënt bijgevolg kan overlijden.

Longkanker

Longkanker is na prostaatkanker de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen. De laatste jaren komt het steeds vaker bij vrouwen voor, terwijl het bij de mannen aan het afnemen is.

Maagkanker

Maagkanker komt meer bij mannen voor dan bij vrouwen. Ieder jaar krijgen 2000 patiënten met deze vorm van kanker te maken. Het merendeel is ouder dan 60 jaar. Er bestaan verschillende typen maagkanker.

Melanoom

Melanoom betekent letterlijk zwart gezwel. Melanoom, een kwaadaardige huidaandoening, ontstaat uit woekering van de pigmentcellen in de huid. Meestal zat er op de plek van de huid al een moedervlek, maar het hoeft niet. Soms ontstaat het melanoom op een stukje gave huid.

Prostaatkanker

Prostaatkanker wordt gezien als een ziekte bij oude mannen. Ruim 70 procent is 65 jaar of ouder. Er zijn echter steeds meer jongere mannen die deze diagnose krijgen (vanaf 40, 45 jaar). Er zijn jaarlijks 9.000 mannen waarbij de diagnose wordt gesteld maar in werkelijkheid hebben veel meer mannen op hogere leeftijd prostaatkanker. Deze vorm van kanker groeit zo langzaam dat sommige mannen er geen last van krijgen en het wordt dan ook nooit ontdekt. De ziekte kan soms bij toeval aan het licht komen, bijvoorbeeld bij een lichamelijke keuring.

Slokdarmkanker

Jaarlijks krijgen 1450 mensen te maken met slokdarmkanker. Deze vorm van kanker komt het meeste bij mannen boven de 50 voor. Er bestaan verschillende typen slokdarmkanker, waarvan plaveiselcelcarcinoom en adenocarcinoom de meest voorkomende zijn.

Uitzaaiingen

De cellen van een kwaadaardige tumor kunnen zich via het bloed of de lymfe in het lichaam verplaatsen. Als ze op de andere plaats uitgroeien tot tumoren, worden het uitzaaiingen genoemd. Een synoniem voor een uitzaaiing is een metastase. Uitzaaiingen zijn dus tumoren die zich op een andere plaats in het lichaam bevinden dan de oorspronkelijke tumor. Uitzaaiingen kunnen vele jaren na de behandeling worden ontdekt. Het kan ook voorkomen dat via onderzoek uitzaaiingen worden gevonden, zonder dat duidelijk wordt waar het oorspronkelijke tumor zich bevindt.

Er is altijd kans op uitzaaiingen, maar het hoeft niet. Het is voor een arts niet te voorspellen of zich uitzaaiingen zullen voordoen. Wanneer de kankercellen zich verplaatst hebben via de lymfevaten kunnen ze zich in de lymfeklieren nestelen. Kankercellen die zich via het bloed verplaatsen kunnen zich in diverse plaatsen nestelen zoals de longen, de lever en/of de botten. Het duurt een tijd voordat ze waarneembaar zijn op een foto. Daarom worden uitzaaiingen pas in een later stadium ontdekt. Tegen die tijd zijn er meestal ook uitzaaiingen op andere plaatsen in het lichaam.

Het maakt het lastig om uitzaaiingen goed te behandelen. Bepaalde vormen van uitzaaiingen zijn te behandelen. Zo zijn uitzaaiingen van borstkanker en prostaatkanker nog wel jarenlang te remmen en die van darmkanker soms te opereren. Maar er zijn ook soorten die minder gunstige vooruitzichten bieden. De behandeling is dan vooral gericht op het bestrijden van de klachten en daarmee de kwaliteit van het leven te verhogen.

Tips & Reacties

Deel je eigen tip over kanker

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!